Nobelova nagrada jedna je od najprestižnijih, ako ne i najprestižnija, nagrada na svijetu. Riječ je o godišnjoj nagradi vrijednoj otprilike milijun eura, koja se dodjeljuje za iznimne doprinose područjima književnosti, mira, fizike, kemije, psihologije ili medicine i (u novije vrijeme) ekonomije. Dodjeljuju je švedske i norveške institucije, a nagradu uručuje švedski kralj). Svečana dodjela prvi je put organizirana 1901. godine, a nagrada se zove prema njezinu utemeljitelju, Alfredu Nobelu, kemičaru i industrijalcu, te izumitelju dinamita.
U zadnje četiri godine (2017. – 2020.) čak su tri Nobelove nagrade za fiziku dodijeljene za otkrića vezana uz svemir, a ukupno je 11 Nobelovih nagrada otišlo „u svemir“. Znate li tko su dobitnici? I za koja su svemirska otkrića nagrađeni? Saznajte u nastavku 🙂 .
NOBELOVE NAGRADE ZA (ASTRO)FIZIKU
1) BETHE, 1967.
1967. godine Hans Albrecht Bethe dobio je Nobelovu nagradu za fiziku „za svoj doprinos teoriji nuklearnih reakcija, a posebno za otkrića vezana uz proizvodnju energije u zvijezdama“.
2) RYLE I HEWISH, 1974.
Nobelova nagrada za fiziku 1974. godine dodijeljena je Siru Martinu Ryleu i Antonyu Hewishu „za njihova pionirska istraživanja u radioastrofizici: Ryleu za opažanja i izume, posebno tehniku aperturne sinteze, a Hewishu za ključnu ulogu u otkriću pulsara“.
3) PENZIAS I WILSON, 1978.
Arno Allan Penzias i Robert Woodrow Wilson dobili su 1978. godine Nobelovu nagradu za fiziku „za otkriće kozmičkog mikrovalnog pozadinskog zračenja“ (nagradu su podijelili s Petrom Leonidovichem Kapitsom koji je nagrađen za područje fizike koje nije vezano uz astrofiziku).
4) CHANDRASEKHAR I FOWLER, 1983.
Godine 1983. Nobelovu nagradu za fiziku podijelili su Subramanyan Chandrasekhar „za teorijska proučavanja fizikalnih procesa važnih za strukturu i evoluciju zvijezda“ i William Alfred Fowler „za teorijska i eksperimentalna proučavanja nuklearnih reakcija bitnih za stvaranje kemijskih elemenata u svemiru“.
5) HULSE I TAYLOR JR., 1993.
Russell A. Hulse i Joseph H. Taylor Jr. 1993. godine dobili su Nobelovu nagradu za fiziku „za otkriće nove vrste pulsara, koje je otvorilo nove mogućnosti za proučavanje gravitacije“.
6) DAVIS JR., KOSHIBA I GIACCONI, 2002.
Godine 2002., Nobelovu nagrada za fiziku podijelili su Raymonda Davis Jr. i Masatoshi Koshiba „za pionirske doprinose astrofizici, posebno za otkrivanje kozmičkih neutrina“ te Riccardo Giacconi „za pionirske doprinose astrofizici, koji su doveli do otkrića kozmičkih izvora rendgenskih zraka“.
7) MATHER I SMOOT, 2006.
John C. Mather i George F. Smoot dobili su Nobelovu nagradu za fiziku 2006. godine „za otkriće da kozmičko pozadinsko zračenje ima oblik crnog tijela i otkriće anizotropije toga zračenja“.
8) PERLMUTTER, SCHMIDT I RIESS, 2011.
2011. godine Saul Perlmutter, Brian P. Schmidt i Adam G. Riess podijelili su nagradu „za otkriće ubrzavajućeg širenja svemira opažanjem udaljenih supernova“.
9) WEISS, BARISH I THORNE, 2017.
2017. godine, Rainer Weiss, Barry C. Barish i Kip S. Thorne podijelili su Nobelovu nagradu za fiziku „za presudni doprinos LIGO detektoru i opažanju gravitacijskih valova“.
10) PEEBLES, MAYOR I QUELOZ, 2019.
2019. godine, Nobelova nagrada za fiziku dodijeljena je „za doprinos našem razumijevanju evolucije svemira i Zemljinog mjesta u njemu“. James Peebles dobio je pola nagrade „za teorijska otkrića u fizičkoj kozmologiji“, a Michel Mayor i Didier Queloz drugu polovicu „za otkriće egzoplaneta u orbiti oko zvijezde slične Suncu“.
11) PENROSE, GENZEL i GHEZ, 2020.
2020. godine polovica Nobelove nagrade dodijeljena je Rogeru Penroseu za otkriće da je stvaranje crnih rupa predviđeno općom teorijom relativnosti, a druga polovica Reinhardu Genzelu i Andrei Ghez za otkriće supermasivnog kompaktnog objekta u središtu naše galaksije.
I ZA KRAJ
Zanimljivo je da je tek 2020. godine Nobelova nagrada za (astro)fiziku dodijeljena po prvi puta znanstvenici, Andrei Ghez. Svoje znanje o ženama u fizici i svemiru provjerite u našemu kvizu znanja. (I svakako odigrajte do kraja jer vas ondje čekaju točni odgovori na sva pitanja 🙂 ).
Naslovna fotografija: Fabrizio Annovi © 123rf.com
